Sốt xuất huyết là bệnh truyền nhiễm cấp tính do vi rút Dengue gây ra, hiện lưu hành ở khắp các vùng miền Việt Nam. Bệnh lây lan chủ yếu qua muỗi vằn Aedes (chủ yếu là Aedes aegypti) khi muỗi đốt người đang nhiễm vi rút rồi truyền bệnh sang người lành. Ở Việt Nam, sốt xuất huyết có thể xảy ra quanh năm nhưng thường bùng phát thành dịch lớn vào mùa mưa do thời tiết nóng ẩm và nước đọng tạo điều kiện thuận lợi cho muỗi sinh sản.
Sốt xuất huyết đặc biệt nguy hiểm ở trẻ em và người cao tuổi vì chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và chưa có vắc xin phòng ngừa. Bệnh có thể gây dịch lớn với nhiều người mắc cùng lúc, đe dọa tính mạng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Do đó, Bộ Y tế khuyến cáo rằng phòng bệnh chính là biện pháp hiệu quả nhất để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Nguyên nhân gây bệnh
Sốt xuất huyết do vi rút Dengue (họ Flaviviridae) gây ra, trong đó có bốn loại huyết thanh (D1, D2, D3, D4) đang lưu hành tại Việt Nam. Vì miễn dịch sau khi mắc bệnh chỉ đặc hiệu đối với từng typ, người đã từng mắc sốt xuất huyết vẫn có thể tái nhiễm với các typ khác trong lần sau.
Vi rút Dengue lây truyền qua vết đốt của muỗi vằn cái Aedes. Muỗi này có thân màu đen, có các chấm trắng trên thân và chân, thường đốt người vào ban ngày – mạnh nhất vào sáng sớm và chiều tối. Ban ngày, muỗi ẩn trú ở các góc tối trong nhà, trên quần áo, gối nệm hay chăn màn. Muỗi vằn đẻ trứng trong các dụng cụ chứa nước đọng (bể, lu, chum, vại, hốc tre, vỏ cây, vỏ xe, vỏ dừa…) tại nhà và xung quanh nhà. Sau mưa bão hoặc vào mùa mưa, nước đọng ở nhiều nơi khiến bọ gậy (ấu trùng muỗi) phát triển nhanh, làm tăng nguy cơ truyền bệnh.
Dấu hiệu nhận biết
Sốt xuất huyết thường khởi phát bằng sốt cao đột ngột (39-40°C), kéo dài 2–7 ngày và khó hạ sốt. Người bệnh có thể kèm các triệu chứng: đau đầu dữ dội (nhất là sau trán và mắt), đau cơ, đau khớp và mệt mỏi. Sau 1-2 ngày sốt, có thể xuất hiện phát ban đỏ hoặc chấm xuất huyết trên da.
Trong trường hợp bệnh nặng, bệnh nhân có thể có các dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm:
- Xuất huyết dưới da: chấm xuất huyết, vết bầm tím không do va đập, chảy máu cam hoặc chảy máu chân răng.
- Xuất huyết tiêu hóa: nôn ra máu hoặc đi cầu phân đen (xuất huyết dạ dày ruột).
- Biểu hiện: đau bụng dữ dội, buồn nôn nhiều, nôn ói liên tục, chân tay lạnh, lơ mơ, vật vã (do mất máu và tụt huyết áp).
Nếu xuất hiện bất cứ dấu hiệu cảnh báo nặng nào như trên (đau bụng nhiều, nôn ra máu, mệt lả, ngất xỉu…), cần đưa người bệnh đến ngay cơ sở y tế để cấp cứu kịp thời.
Xử trí ban đầu khi nghi ngờ sốt xuất huyết
- Khi nghi ngờ sốt xuất huyết (ví dụ sốt cao đột ngột kèm đau đầu, đau mỏi người sau khi ở vùng có dịch về), cần đưa người bệnh đến cơ sở y tế để khám và làm xét nghiệm máu chẩn đoán càng sớm càng tốt. Việc điều trị sớm giúp phát hiện và khống chế bệnh, giảm thiểu nguy cơ biến chứng nặng.
- Tại nhà, người bệnh cần được nghỉ ngơi và bù đủ nước. Uống nhiều nước lọc hoặc dung dịch oresol để ngăn ngừa mất nước do sốt cao, nôn mửa. Nếu cần hạ sốt, chỉ dùng thuốc giảm sốt paracetamol (acetaminophen) theo chỉ định của bác sĩ; tuyệt đối không tự ý dùng aspirin, ibuprofen, kháng sinh hay corticoid khi chưa có hướng dẫn.
Trong quá trình theo dõi (đặc biệt là từ ngày thứ 4-7 của bệnh), cần lưu ý các dấu hiệu cảnh báo chuyển nặng. Nếu thấy bệnh nhân đau bụng nhiều, nôn ói liên tục, khó thở, mệt lả hoặc chảy máu bất thường, phải đưa ngay đến bệnh viện để được chăm sóc và điều trị chuyên sâu.
Biện pháp phòng ngừa
Để ngăn ngừa sốt xuất huyết, cộng đồng cần chủ động diệt muỗi và diệt lăng quăng (bọ gậy) quanh nơi ở. Cụ thể, người dân nên thực hiện đồng bộ các biện pháp sau:
- Loại bỏ nơi sinh sản của muỗi: Đậy kín tất cả các dụng cụ chứa nước (bể, chum, lu, vại, bể cá, xô chậu…) để muỗi không thể vào đẻ trứng. Thả cá vào bể nước lớn để cá ăn ấu trùng muỗi. Thau rửa và phơi nắng các lu, khạp chứa nước vừa và nhỏ hàng tuần. Thu gom, đổ bỏ các vật dụng phế thải chứa nước như chai lọ, vỏ xe, lốp cao su, gạch vỡ; dọn vệ sinh môi trường, lật úp xô chậu, gáo nước khi không sử dụng.
- Phòng chống muỗi đốt: Đậy kín hố ga, hố nước; sử dụng màn tẩm hóa chất trong nhà. Mọi người nên ngủ màn kể cả ban ngày, mang áo dài tay và quần dài sáng màu khi ra ngoài, đặc biệt vào sáng sớm và chiều tối. Sử dụng bình xịt muỗi, nhang đuổi muỗi, kem thoa hoặc vợt điện diệt muỗi để bảo vệ bản thân khỏi bị đốt
- Vệ sinh môi trường: Thường xuyên dọn dẹp sạch sẽ xung quanh nhà. Đậy kín tất cả các hố thu nước, khơi thông cống rãnh, lấp những chỗ trũng đọng nước. Kiểm tra và xử lý kịp thời các ổ bọ gậy tại khu dân cư. Sau mưa bão, cần tập trung vệ sinh khu vực nước đọng để không bỏ sót ổ muỗi sinh sản.
- Hợp tác phòng chống dịch: Phun hóa chất diệt muỗi; phối hợp với chính quyền địa phương trong các đợt chiến dịch vệ sinh môi trường, diệt lăng quăng tại cộng đồng. Các hộ gia đình trong vùng nguy cơ cần tích cực phối hợp giám sát muỗi, bọ gậy và thực hiện các biện pháp phòng bệnh theo hướng dẫn.
- Tiêm vắc xin Dengue: Hiện đã có vắc xin phòng sốt xuất huyết được WHO khuyến cáo sử dụng ở nhiều quốc gia. Người dân sống ở vùng có dịch hoặc thuộc nhóm nguy cơ cao (như người đã từng mắc SXH trước đó) nên tham khảo ý kiến bác sĩ để cân nhắc tiêm chủng phòng ngừa.
Gia Huy (t/h)
