Bại liệt (poliomyelitis) là bệnh truyền nhiễm cấp tính do vi rút bại liệt (poliovirus) thuộc nhóm vi rút đường ruột ở người gây ra, lây truyền chủ yếu qua đường tiêu hóa và hô hấp. Bệnh có khả năng lan rộng trong cộng đồng và gây thành dịch nếu miễn dịch cộng đồng suy giảm. Vi rút này có thể khiến người bệnh bị viêm phổi, suy dinh dưỡng, teo cơ, khó thở, liệt cơ hô hấp và tử vong. Việt Nam được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) công nhận đã thanh toán bệnh bại liệt vào năm 2000; tuy nhiên nguy cơ xâm nhập trở lại vẫn hiện hữu do poliovirus còn lưu hành tại một số quốc gia. Việc duy trì miễn dịch chủ động bằng vắc xin là biện pháp dự phòng hiệu quả và bền vững nhất.
Theo tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo: trẻ không được sử dụng vắc xin phòng bại liệt nếu mắc bệnh sẽ rất nguy hiểm và có thể để lại di chứng liệt, tàn tật suốt đời. Vì vậy, việc chủ động phòng bệnh bằng vắc xin cho trẻ em là vô cùng cần thiết để ngăn ngừa căn bệnh này.
Vi rút Polio gây bệnh bại liệt có thể lây lan khi người bình thường tiếp xúc với thức ăn hoặc nước uống có nhiễm phân của người bệnh. Tình trạng này phổ biến ở những nơi có hệ thống vệ sinh kém. Ngoài ra, việc tiếp xúc trực tiếp với người vừa dùng vắc xin bại liệt đường uống hoặc người mang vi rút cũng có thể dẫn đến lây nhiễm.
Bất kỳ ai cũng có thể mắc bệnh bại liệt khi: Đưa tay hoặc vật có dính phân của người nhiễm bệnh vào miệng. Ăn uống thực phẩm hoặc nước có chứa phân của người bệnh. Hít phải giọt bắn từ người bị nhiễm khi ho, hắt hơi.
Nói chung, chỉ cần vi rút bại liệt đã xâm nhập vào cơ thể thì đã có nguy cơ lây truyền cho người khác. Bệnh chủ yếu xảy ra ở trẻ dưới 5 tuổi, nhưng người lớn chưa được tiêm chủng đầy đủ cũng có thể mắc bệnh.
Để phòng chống bệnh bại liệt, thì việc tiêm vắc xin là biện pháp phòng bệnh hiệu quả và bền vững nhất. Tại Việt Nam hiện có nhiều loại vắc xin an toàn, được Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo sử dụng.
Tiêm chủng là giải pháp phòng ngừa chủ động và hiệu quả nhất. Hiện nay, Chương trình Tiêm chủng mở rộng đang sử dụng song song hai loại vắc xin: OPV (dạng uống, sống giảm độc lực) và IPV (dạng tiêm, bất hoạt). Trẻ nhỏ cần được uống OPV và tiêm IPV đúng lịch để đạt miễn dịch bền vững, ngăn chặn nguy cơ lây nhiễm. Các chuyên gia khuyến cáo, nếu tiêm đủ liều, vắc xin có thể bảo vệ đến 99% khỏi nguy cơ liệt do vi rút Polio.
Biểu hiện của bệnh bại liệt
Triệu chứng bệnh bại liệt khác nhau tùy theo thể bệnh. Bệnh được chia thành 3 thể:
- Bại liệt thể nhẹ (thể không điển hình): Triệu chứng giống các bệnh nhiễm virus khác: sốt cao, đau đầu, mất ngủ, đau họng, buồn nôn, nôn mửa, táo bón hoặc tiêu chảy. Bệnh thường tự hồi phục sau vài ngày.
- Bại liệt thể không liệt (thể viêm màng não vô khuẩn): Thường gặp các biểu hiện như đau đầu, cứng cổ và thay đổi về nhận thức, tâm thần.
- Bại liệt thể liệt (thể nặng): Biểu hiện ban đầu là sốt, đau đầu, cứng cổ, đau lưng, táo bón, nhạy cảm khi bị chạm vào cơ thể. Sau đó, bệnh nhân mất dần cảm giác và khả năng vận động ở chi dưới, dẫn đến liệt không đối xứng. Bệnh có thể hồi phục dần trong 2–6 tháng. Trường hợp nặng có thể liệt cả tủy sống và hành tủy, gây suy hô hấp và tử vong.
Phòng ngừa bệnh bại liệt
Ngành y tế khuyến cáo người dân cần thực hiện các biện pháp sau:
Tiêm chủng đầy đủ cho trẻ dưới 5 tuổi bằng vắc xin phòng bại liệt ít nhất 3 lần theo hướng dẫn. Hiện có hai dạng vắc xin: uống và tiêm, đều hiệu quả như nhau nếu tiêm đủ mũi, đúng lịch.
Người chăm sóc trẻ cần rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, nhất là trước khi cho trẻ ăn và sau khi đi vệ sinh.
Vệ sinh môi trường: Lau chùi đồ chơi, vật dụng, bàn ghế, sàn nhà bằng xà phòng hoặc chất tẩy rửa.
Đảm bảo an toàn thực phẩm, sử dụng nguồn nước sạch, nhà vệ sinh hợp vệ sinh; phân trẻ phải được xử lý đúng cách. Khi trẻ có các dấu hiệu như: sốt, buồn nôn, cứng gáy, đau cơ, đau chi hoặc liệt mềm cấp cần đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất để được khám và điều trị kịp thời.
Ngành y tế khuyến cáo các cơ sở khám chữa bệnh, trạm y tế xã, phường cần tăng cường giám sát dịch tễ, phát hiện sớm ca bệnh, tư vấn cho người dân về cách ly và chăm sóc đúng cách. Bác sĩ khi tiếp nhận bệnh nhân có các biểu hiện sốt cao, đau đầu, mất ngủ, đau họng, buồn nôn, nôn mửa, táo bón, cứng cổ… cần khai thác tiền sử tiêm chủng, chẩn đoán sớm và hướng dẫn điều trị, chăm sóc an toàn cho trẻ.
Song song đó, công tác truyền thông đóng vai trò quan trọng trong phòng chống bệnh. Cần đẩy mạnh tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng, mạng xã hội và tại các cơ sở giáo dục để nâng cao nhận thức của phụ huynh và cộng đồng về nguy cơ, dấu hiệu nhận biết cũng như lợi ích của tiêm chủng.
Sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và Ngành y tế trong công tác giám sát, phát hiện và xử lý sớm ca bệnh sẽ góp phần quan trọng trong việc kiểm soát, không để bại liệt lan rộng trong cộng đồng.
Phan Hạnh
