Tiến tới loại trừ bệnh sởi ở Việt Nam

Sởi là bệnh truyền nhiễm có khả năng lây lan mạnh

 Sởi là bệnh truyền nhiễm có khả năng lây lan mạnh và gây dịch. Những đối tượng chưa có miễn dịch phòng bệnh đều có nguy cơ mắc sởi nếu tiếp xúc với vi rút. Hiện nay bệnh sởi ở Việt Nam chưa được loại trừ, nghĩa là vi rút sởi hiện vẫn đang còn lưu hành trong cộng đồng. Với chu kỳ 3-4 năm xuất hiện một lần, tình hình bệnh sởi năm 2013-2014 hiện nay nằm trong chu kỳ dịch, với số ca mắc thấp hơn nhiều so với chu kỳ trước (năm 2009-2010).

Từ đầu năm 2014 đến nay, trên cả nước ghi nhận 8.779 ca nghi sởi, trong đó có 3.445 ca chẩn đoán xác định sởi tại hầu hết các tỉnh/TP. Tuy nhiên, sởi tập trung ở một số địa phương như thành phố Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Yên Bái, Lào Cai, Hà Gang, Tuyên Quang, Sơn La. Các tỉnh còn lại mắc sởi rải rác. Trên phạm vi cả nước, trong 2 tuần gần đây số mắc có xu hướng giảm nhẹ so với các tuần cuối tháng 3. Tại các tỉnh Lào Cai, Hà Giang, Tuyên Quang, Sơn La từ ngày 1/4/2014 đến nay không ghi nhận ca mắc mới. Riêng tại Hà Nội, bệnh hiện nay chưa có chiều hướng giảm, mỗi tuần ghi nhận hơn 300 ca nghi sởi.

Trên cả nước có 20,4% số mắc sởi có biến chứng viêm phổi, 19,6% bị tiêu chảy, 1,1% viêm não màng não và 0,85% viêm tai giữa. Trong số hơn 100 ca tử vong tại Bệnh viện Nhi Trung ương, nhiều ca mắc các bệnh khác trước đó hoặc đồng thời nhiễm vi khuẩn, vi rút khác. 

Số mắc tập trung ở trẻ em dưới 10 tuổi, chiếm 3/4 số ca sởi. Riêng trẻ dưới 1 tuổi chiếm 26,9% tổng số ca mắc, trẻ dưới 9 tháng tuổi chiếm 15,4%. Hầu hết ca mắc sởi không được tiêm chủng hoặc không rõ tình trạng tiêm chủng vắc xin sởi (89%). Chỉ có 7,7% ca sởi đã từng tiêm chủng 1 mũi vắc xin sởi. Đặc biệt, tại những nơi có tỷ lệ tiêm chủng vắc xin sởi đạt thấp trong những năm trước đây, và những vùng có biến động dân cư cao. Những trẻ không có miễn dịch do chưa được tiêm vắc xin hoặc chưa tiêm đủ 2 mũi vắc xin sởi có khả năng bị lây nhiễm sởi, đặc biệt là trẻ nhỏ. Vì vậy, trẻ em cần được tiêm đủ 2 mũi vắc xin sởi, mũi thứ nhất khi 9 tháng tuổi, mũi thứ hai khi trẻ 18 tháng tuổi.

Trong thời gian vừa qua nhiều quốc gia trong khu vực Tây Thái Bình Dương cũng đã ghi nhận các trường hợp mắc sởi như Philippine, Nhật Bản, Lào, đặc biệt tại Trung Quốc dịch sởi xuất hiện trên diện rộng và tại một số tỉnh biên giới giáp với Việt Nam gây ảnh hưởng đến tình hình dịch bệnh trong nước.

Trước những diễn biến tình hình dịch sởi, để khẩn trương khống chế dịch sởi, song song với việc tăng cường tiêm chủng thường xuyên, Bộ Y tế đã và đang triển khai kế hoạch tiêm vét vắc xin sởi trong các tháng 2, 3 và 4/2014. Đối tượng tiêm vét là tiêm mũi 1 cho trẻ từ 9 tháng đến 2 tuổi chưa được tiêm vắc xin sởi, tiêm mũi 2 cho trẻ từ 18 tháng đến 2 tuổi đã tiêm 1 mũi vắc xin sởi. Đến nay đã có khoảng 300.000 trẻ được tiêm vắc xin sởi, đạt 46,9%. Để bảo đảm không bỏ sót trẻ, phải rà soát danh sách tất cả các đối tượng cần được tiêm vắc xin sởi trên địa bàn kể cả đối tượng vãng lai, đặc biệt chú trọng vùng sâu, vùng xa, vùng giáp ranh và nơi có biến động dân cư.

Vắc xin sởi là một vắc xin hiệu quả và rẻ tiền trong dự phòng bệnh sởi

Đó là khẳng định của GS.TS Nguyễn Trần Hiển, Viện trưởng Viện Vệ sinh Dịch tế Trung ương, Trưởng ban quản lý Dự án Tiêm chủng mở rộng tại cuộc trao đổi với báo giới ngày 18/4/2014.

Theo GS.TS Nguyễn Trần Hiển, nếu trẻ được tiêm một mũi vắc xin sởi lúc 9 tháng tuổi, chỉ có 80-85% trẻ có đáp ứng miễn dịch. Nếu trẻ được tiêm thêm mũi vắc xin sởi thứ hai lúc 18 tháng tuổi thì tỷ lệ bảo vệ là 90-95%. Sau khi mắc sởi xong hoặc sau khi được tiêm đủ 2 mũi vắc xin theo lịch tiêm chủng thì có miễn dịch có thể bền vững suốt đời.

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) khuyến cáo tất cả trẻ em phải được tiêm đủ 2 mũi vắc xin sởi. Trên thế giới tỷ lệ tiêm vắc xin sởi tăng từ 72% năm 2001 lên 84% năm 2011. Tỷ lệ các nước báo cáo tỷ lệ tiêm chủng trên 90% tăng từ 43% năm 2000 lên 63% năm 2011. 74% các nước báo cáo đạt tỷ lệ tiêm chủng trên 80% ở qui mô huyện. Vắc xin sởi là một vắc xin là an toàn, hiệu quả và khi tỷ lệ tiêm chủng trong cộng đồng cao, sẽ làm ngăn chặn sự lưu hành của vi rút sởi, và tỷ lệ rất cao trên 95% trong nhiều năm liên tục sẽ dẫn đến loại trừ bệnh sởi.

Trong thời gian vừa qua, nhờ triển khai tiêm vắc xin sởi, tỷ lệ tử vong do bệnh sởi trên thế giới giảm 78% năm 2012 so với năm 2000, từ 562.000 xuống còn  122.000 năm 2012, góp phần đạt mục tiêu của thiên niên kỷ. Không có một can thiệp về y tế có kết quả góp phần làm giảm tử vong như vắc xin sởi trong một khoảng thời gian ngắn. Hầu hết các nước trên thế giới cam kết loại trừ bệnh sởi, cam kết thực hiện mục tiêu giảm 95% tỷ lệ tử vong của bệnh sởi vào năm 2015 so với năm 2000. Các nước châu Mỹ đã loại trừ bệnh sởi từ năm 2002. Các châu lục khác đều cam kết loại trừ sởi trước năm 2020, trong đó mục tiêu của Khu vực châu Á Tây Thái Bình Dương là loại trừ sởi vào năm 2017. Chiến lược loại trừ bệnh sởi đã được trình bày rõ trong Kế hoạch hành động tiêm chủng vắc xin toàn cầu 2012-2020 đã được các nước thành viên của Đại hội đồng Y tế thế giới thông qua năm 2012, bao gồm các chiến lược sau: Đạt và duy trì tỷ lệ tiêm chủng cao với 2 mũi vắc xin sởi thông qua tiêm chủng thường xuyên theo lịch và tiêm chủng chiến dịch cho tất cả trẻ em đặc biệt không bỏ sót trẻ em ở các vùng nghèo, di biến động ở các vùng núi, vùng nông thôn và thành phố; giám sát chặt chẽ bệnh sởi, phát hiện sớm nguồn bệnh và theo dõi đánh giá tiến bộ của chương trình loại trừ sởi thông qua Ủy ban Quốc gia xác nhận loại trừ sởi; xây dựng và duy trì các kế hoạch ứng phó nhanh với dịch bùng phát tại chỗ hay xâm nhập từ nơi khác đến, ngăn chặn lây truyền và tái thiết lập sự lây truyền dịch sởi; truyền thông và xây dựng lòng tin và đáp ứng nhu cầu về tiêm chủng của cộng đồng; tiến hành các nghiên cứu nhằm phát triển các hoạt động có hiệu quả cao, nâng cao chất lượng tiêm chủng và cải thiện các công cụ chẩn đoán.

Chương trình Tiêm chủng mở rộng ở Việt Nam được bắt đầu chính thức từ năm 1985 với việc triển khai tiêm 6 mũi vắc xin cơ bản cho tất cả trẻ em dưới 1 tuổi trong đó có sởi. Trong nhiều năm liên tục tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ ở trẻ em đều đạt trên 90%. Thực tế và kinh nghiệm của Chương trình Tiêm chủng mở rộng ở Việt Nam trong hơn 25 năm qua, và ở các nước trên thế giới cho thấy rõ tiêm chủng là biện pháp hiệu quả nhất để phòng bệnh. Bằng tiêm chủng vắc xin, tỷ lệ mắc sởi năm 2012 giảm 573 lần so với năm 1984. Thông qua việc triển khai thành công chương trình tiêm chủng mở rộng và các chương trình y tế khác, Việt Nam đã giảm đáng kể tỷ lệ tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi, và đang tiến tới đạt được mục tiêu thứ tư của thiên niên kỷ vào năm 2015.

Có được những kết quả trên là do các biện pháp khống chế bệnh sởi trong nhiều năm qua. Bao gồm: Tăng cường công tác tuyên truyền cho cộng đồng về bệnh sởi và các biện pháp phòng chống bệnh sởi; triển khai tiêm chủng theo lịch cho trẻ 2 mũi vắc xin lúc 9 tháng và lúc 18 tháng tuổi; triển khai các chiến dịch sởi cho trẻ từ 9 tháng đến 20 tuổi cho trẻ em ở những vùng có nguy cơ cao và trên phạm vi toàn quốc; triển khai tiêm vắc xin chống dịch ở những vùng có dịch và có nguy cơ cao bùng phát dịch; tăng cường công tác giám sát, phát hiện sớm ca bệnh ở tất cả các tuyến, điều tra và lấy mẫu bệnh phẩm, báo cáo nhanh cho các Viện Vệ sinh dịch tễ/Pasteur và Cục Y tế dự phòng; cách ly sớm các ca bệnh sởi và những người tiếp xúc nguy cơ cao tại cộng đồng hoặc tại bệnh viện theo quy định; quản lý và điều trị ca bệnh sởi, đặc biệt tất cả những trường hợp có nguy cơ hoặc những trường hợp nặng tại cơ sở y tế để hạn chế biến chứng và tử vong.

Nhằm giảm tỷ lệ mắc các bệnh sởi, rubella góp phần tiến tới loại trừ bệnh sởi vào năm 2017, giảm gánh nặng bệnh tật của hội chứng rubella bẩm sinh, tiến tới loại trừ bệnh Rubella trong tương lai, từ đó nâng cao thể chất của trẻ em Việt Nam, được sự hỗ trợ của Liên minh Toàn cầu Vắc xin và Tiêm chủng (GAVI) và được Bộ Y tế phê duyệt, Chương trình tiêm chủng mở rộng ở Việt Nam dự kiến sẽ triển khai chiến dịch tiêm vắc xin sởi-rubella miễn phí vào quí 4 năm 2014 và quí 1, 2 năm 2015 cho khoảng trên 23 triệu trẻ từ 9 tháng đến 14 tuổi trong toàn quốc. Thông qua chiến dịch này toàn bộ hệ thống tiêm chủng mở rộng cũng được nâng cao chất lượng về mọi mặt như tổ chức, truyền thông, năng lực chuyên môn kỹ thuật, xã hội hóa...

TTGDSK