Trong đời sống xã hội hiện tại hầu hết mọi người chỉ quan tâm đến y đức, còn số rất ít quan tâm đến y nghiệp. Vậy Y nghiệp là thế nào, mối quan hệ Y nghiệp với Y đức? Từ lời thề của Hyppocrate (460-377 trước Công nguyên):
 |
| Khám, chữa bệnh tại Bệnh viện Đa khoa huyện Yên Mô |
- "Tôi sẽ tránh không làm tổn hại đến họ. Khi đến với bất cứ gia đình nào tôi sẽ đến với mục đích giúp đỡ những kẻ ốm đau. Tôi sẽ giữ bí mật bất cứ điều gì tôi nhìn thấy hoặc nghe được... Tôi suốt đời hành nghề trong sự vô tư và cần thiết".
- "Tôi sẽ coi các thày học của tôi ngang hàng với các bậc thân sinh ra tôi. Tôi sẽ chia sẻ với họ những gì tôi có và khi cần tôi sẽ đáp ứng nhu cầu của họ. Tôi sẽ coi con của thày tôi như anh em ruột thịt của tôi và nếu như họ muốn học nghề Y thì tôi sẽ dạy cho họ mà không lấy tiền công và cũng không giấu nghề".
Đối với Việt Nam, nguồn gốc của khái niệm Y nghiệp, Đại Y Tôn Hải Thượng Lãn Ông (1720-1791) là người đầu tiên đặt nền móng Y thuật, Y học truyền thống gồm 3 bộ phậm. Y lí - Y thuật; Y đạo; Y đức. Ông đã nói "Cần trước tác sâu rộng, cắm cờ giữa tường Y" và ông đề ra 9 điều dạy trong Y huấn cách ngôn để răn dạy người thày thuốc mà đến nay vẫn còn nguyên giá trị. Ông đã nêu người thày thuốc chân chính thì phải có 8 đức tính: "Nhân, Minh, Trí, Đức, Thành, Lượng, Liêm, Cần". Từ đó ông đã đưa ra khái niệm về Y nghiệp "Suy cho cùng, tôi hiểu rằng người thày thuốc là người bảo vệ con người, sống chết trong tay mình giữ, thế thì đâu có thể kiến thức không đầy đủ, đạo đức không trọn vẹn, tâm hồn không rộng lớn, hành vi không thận trọng mà giám đòi học cài nghề cao quý đó chăng" và "Khi gặp bạn đồng nghiệp thì nên khiêm tốn hào nhã, giữ gìn thái độ kính cẩn không nên khinh nhờn. Người hơn mình thì kính trọng, người học giỏi thì coi như bậc thày, người kiêu ngạo thì mình nhân nhượng, người kém mình thì dìu dắt họ". Điều đó đã thể hiện đầy đủ Tâm, Tài, Đức trong Y nghiệp và Y đức đối với người làm trong ngành Y. Như vậy 9 điều Y huấn cách ngôn và đúc kết của Hải Thượng Lãn Ông không khác biệt so với lời thề Hyppocrate, cả hai đều nên lên 2 điều cơ bản: Lấy người bệnh làm trọng tâm và có tính đồng nghiệp cao. Những lời khuyên của Hyppocrate và Hải Thượng Lãn Ông đã thể hiện khá đầy đủ về nội dung của Y nghiệp và Y đức.
Từ những lời chỉ huấn của Hyppocrate và Hải Thượng Lãn Ông, thì những người làm việc trong ngành Y cần phải có tính chuyên nghiệp. Thực tế đời sống xã hội, mọi ngành nghề đều cần tính chuyên nghiệp, cho nên luôn đề cao chất lượng dịch vụ. Đối với nghề Y là một nghề đặc biệt, cần được tuyển chọn, đào tạo, sử dụng và đãi ngộ đặc biệt (NQ 46/Bộ chính trị). Vì vậy, cần đề cao tính chuyên nghiệp. Nghề Y là một nghề đặc biệt vì: Nghề Y tác động đến tất cả mọi người trong xã hội; tác động đến mọi giai đoạn trong cuộc đời mỗi con người; họ lo lắng hoặc khủng hoẳng tâm lí và sa sút kinh tế (khi bị bệnh), mặt khác họ ít hoặc không hiểu biết về bệnh tật; Người bệnh tin tưởng hoặc phó thác tính mạng của họ cho người thày thuốc, họ sẵn sàng chấp nhận các yêu cầu và giải pháp đối với người bệnh (nắm tính mạng người bệnh); cho nên, người thày thuốc dễ lạm quyền, biết nhiều điều bí mật của người bệnh và có cơ hội "lợi dụng".
Từ thực tiễn của người làm nghề Y và gần đây xã hội quan tâm đến tính chuyên nghiệp trong lĩnh vực Y học. Bởi vì, với hai tác động rất cơ bản, đó là:
1. Ảnh hưởng của cơ chế thị trường: Kinh tế phát triển sẽ đòi hỏi chất lượng dịch vụ chăm sóc sức khỏe; khoa học - công nghệ phát triển là cơ sở cho gia tăng chi phí chăm sóc và các dịch vụ y tế; Thày thuốc vừa phải bảo vệ nguồn lực của xã hội vừa phải đáp ứng nhu cầu, yêu cầu của người bệnh và đảm bảo quyền lợi cho người bệnh; Thày thuốc không chỉ thuần túy chữa bệnh mà còn phải đối mặt với cộng đồng xã hội.
2. Có sự chuyển đổi từ vai tròn "người mẹ" sang vài trò "người lạ" của thày thuốc bên giường bệnh: Vì chuyên môn hóa ngày càng cao dẫn đến xu hướng kỹ thuật hóa cũng cao; cơ chế thị trường đương nhiên dẫn đến xung đột lợi ích giữa người thày thuốc với người bệnh; phương tiện, trang thiết bị y tế phát triển và đồng tiền đan xen thày thuốc và người bệnh; dẫn đến thay đổi mối quan hệ vốn thân thích giữa thày thuốc và người bệnh; điều đáng quan tâm là giảm niềm tin của người bệnh đối với thày thuốc.
Từ những nhân tố Y nghiệp - Y đức; người cán bộ Y tế cần nghiên cứu và thể hiện qua 4 nguyên lí cầu thành:
1. Có lòng vị tha: Đặt lợi ích của người bệnh lên trên hết đó là "Tâm và Đức".
2. Duy trì năng lực chuyên môn: Thường xuyên cập nhật kiến thức và kỹ năng, tích cực học hỏi để nâng cao năng lực trình độ chuyên môn đó chính là "Tài".
3. Tự điều chỉnh: Tự kiểm soát bản thân và kiểm soát đồng nghiệp để tránh sai sót cả về quy chế, quy tắc ứng xử và kỹ thuật chuyên môn.
4. Có trách nhiệm với xã hội: Cam kết tham gia các hoạt động xã hội vì lợi ích chung (hoạt động nhân đạo, từ thiện và bảo vệ môi trường).
Nói đến Y nghiệp và Y đức: không chỉ những người cán bộ y tế cần phải hiểu sâu, đây mới chỉ là một vấn đề chủ quan. Yếu tố khách quan là của người bệnh, gia đình người bệnh và của toàn xã hội chăm lo đến việc bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe cho mọi người thì cần phải biết trân trọng tinh thần lao động của người thày thuốc; đó là lao động đặc biệt, lao động khoa học, huy động trí tuệ tập trung kết hợp với thao tác kỹ thuật một cách thành thạo, một số lao động không kể ngày đêm, không kể giờ ăn, ngủ, nghỉ ngơi. Trong đó một số bộ phận lại làm việc trong môi trường độc hại, lây lan, làm mất thăng bằng về tâm thần, thậm chí có nguy cơ nguy hiểm đến tính mạng và có khả năng mắc bệnh nghề nghiệp. Cần cảm thông với người thày thuốc khi họ đã cố gắng hết sức mình nhưng cũng có những rủi ro xảy ra và có những bệnh y học đến nay cũng phải bó tay. Phải có chính sách khuyến khích chăm lo đến đời sống cả tinh thần và vật chất cho người cán bộ y tế, để họ yên tâm đem hết sức mình ra phục vụ, là thiết thực phát huy hết Y nghiệp và nâng cao Y đức; góp phần mang lại niềm vui, nâng cao sức khỏe, niềm hạnh phúc của mọi người, mọi nhà và toàn xã hội./.
BSCKII: Đoàn Văn Thoại - Phó giám đốc Sở Y tế
